Stellungnahme zum Auslaufen der Förderung des Forums für historische Belarus-Forschung
20.10.2025
Наш тэкст прэс-рэліза на беларускай мове вы знойдзеце ўнізе старонкі
Berlin, 20. Oktober 2025
Mit großem Bedauern haben wir erfahren, dass das Auswärtige Amt die Förderung des Forums für historische Belarus-Forschung über Dezember 2025 hinaus nicht verlängern möchte.
Diese Entscheidung erachten wir in der aktuellen Situation als hochproblematisch. In Belarus wird Geschichte vom Regime für die Legitimierung autoritärer Herrschaft instrumentalisiert, kritische Forschung durch Gesetze wie jenes über den „Genozid am belarusischen Volk“ kriminalisiert. Insbesondere betrifft dies die Geschichte des Zweiten Weltkriegs, die auch zur Feindbildpflege gegenüber dem Westen verwendet wird. Diese Form der Geschichtspolitik öffnet auch Räume für russische Geschichtsnarrative, die die staatliche Souveränität von Belarus und die europäische Ordnung infrage stellen.
Historiker*innen, die diesen Narrativen widersprechen, müssen Repressionen fürchten, die bis hin zu mehrjährigen Haftstrafen reichen. Unabhängige, kritische Forschung ist durch die zunehmende politische Kontrolle über Forschung und Lehre in Belarus kaum mehr möglich. So hat das Regime eine Atmosphäre der Angst geschaffen. Zahlreiche Wissenschaftler*innen mussten im Zuge der Repressionen Belarus verlassen und leben nun im Exil. Viele von Ihnen wurden aufgrund ihrer Expertise und politischen Analysen in Abwesenheit zu langjährigen Haftstrafen verurteilt.
Eine einzigartige Plattform für unabhängige Belarus-Forschung
Mit seinen zahlreichen Aktivitäten wirkt das Forum für historische Belarus-Forschung der Instrumentalisierung von Geschichte in Belarus mit wissenschaftlicher Präzision, internationaler Zusammenarbeit und öffentlicher Aufklärung entgegen. Thematisch fokussiert sich die Arbeit des Forums auf die am stärksten von der Instrumentalisierung betroffenen Geschichtsfelder: Die Gewaltgeschichte des 20. Jahrhunderts sowie die nationalsozialistische Besatzungspolitik auf dem Gebiet von Belarus inklusive ihrer Nachwirkungen bis in die Gegenwart. Das Forum für historische Belarus-Forschung ist derzeit die einzige institutionalisierte Struktur in Deutschland, die diese Arbeit systematisch und sehr differenziert leistet.
Für belarusische Wissenschaftler*innen im Exil schafft das Forum darüber hinaus eine wichtige Plattform zur Etablierung und Vernetzung in der europäischen Wissenschaftslandschaft. Trotz der widrigen politischen Umstände gelingt es dem Forum somit seit seinem Bestehen, weiterhin mit unabhängigen Historiker*innen in Belarus im Austausch zu stehen, kritischen Stimmen Raum zu geben und repressierte Historiker*innen zu unterstützen.
In einem Umfeld, in dem kritische Forschung in Belarus selbst kaum mehr möglich ist, bietet das Forum unabhängigen Forschenden aus Belarus und anderen Staaten eine Plattform für wissenschaftlichen Austausch, Diskussionen und internationale Vernetzung. Das international agierende Forum hat somit jenseits bisheriger bilateraler Formate Modellcharakter für die Erforschung von Geschichte in ihren transnationalen Bezügen.
Es ist wichtig, dass Deutschland seine aktive Rolle in der Förderung unabhängiger Forschung und Wissenschaft trotz der widrigen politischen Situation in Belarus aufrechterhält. Das Ende des Forums wäre daher auch ein fatales Signal an die belarusische Wissenschaftscommunity.
Wir sind beeindruckt von der Solidarität, die wir als Antwort auf die Nachricht über das Auslaufen der Finanzierung erfahren haben und danken allen Beteiligten und Unterstützer*innen, die das Forum seit 2022 begleiten und seine Arbeit möglich machen.
Deutsche Gesellschaft für Osteuropakunde e.V.
Das Forum für historische Belarus-Forschung:
Das Forum für historische Belarus-Forschung wurde 2022 von der Deutschen Gesellschaft für Osteuropakunde ins Leben gerufen und durch den Deutschen Akademischen Austauschdienst (DAAD) mit Mitteln des Auswärtigen Amts gefördert. Es ging aus der Belarusisch-Deutschen Geschichtskommission hervor. Die Kommission wurde 2020 auf Initiative von Bundespräsident Frank-Walter Steinmeier gegründet und 2021 aufgrund der politischen Repressionen in Belarus eingefroren.
Заява адносна спынення фінансавання Форума гістарычных даследаванняў Беларусі
Берлін, 20 кастрычніка 2025 г.
З вялікім шкадаваннем мы даведаліся, што Федэральнае міністэрства замежных спраў Германіі не плануе працягваць фінансаванне Форума гістарычных даследаванняў Беларусі ў 2026 годзе.
Мы лічым гэтае рашэнне надзвычай праблематычным у цяперашняй сітуацыі. У Беларусі рэжым выкарыстоўвае гісторыю як інструмент для легітымацыі аўтарытарнай улады, а крытычныя даследаванні крыміналізуюцца праз такія законы, як закон пра генацыд беларускага народа. Асабліва гэта датычыцца гісторыі Другой сусветнай вайны, якая выкарыстоўваецца для фарміравання варожага вобраза Захаду. Такая гістарычная палітыка адкрывае шлях і для расійскіх гістарычных наратываў, якія ставяць пад сумнеў дзяржаўны суверэнітэт Беларусі і еўрапейскі парадак.
Гісторыкi, якія супрацьстаяць гэтым наратывам, трапляюць пад пагрозу рэпрэсій, якія могуць пацягнуць за сабой шматгадовыя турэмныя тэрміны. Праз усё большы палітычны кантроль над навукай і адукацыяй у Беларусі незалежныя даследаванні на сённяшні дзень практычна немагчымыя ўнутры краіны – так рэжым стварае атмасферу страху. Шматлікія даследчыцы і даследчыкі былі вымушаныя пакінуць краіну праз рэпрэсіі і цяпер жывуць у выгнанні. За свае выказванні і палітычную аналітыку многія з іх былі завочна асуджаныя на вялікія тэрміны зняволення.
Унікальная пляцоўка для незалежных даследаванняў Беларусі
Рознымі напрамкамі сваёй дзейнасці Форум гістарычных даследаванняў Беларусі супрацьстаіць інструменталізацыі гісторыі — праз навуковую дакладнасць, міжнароднае супрацоўніцтва і публічную асвету. Тэматычна праца Форума засяроджаная на найбольш палітызаваных сферах гістарычнай памяці: гісторыі гвалту ХХ стагоддзя і палітыцы нацысцкай акупацыі на тэрыторыі Беларусі, уключаючы яе наступствы да сённяшняга дня. На дадзены момант Форум гістарычных даследаванняў Беларусі з’яўляецца адзінай інстытуцыяналізаванай структурай у Германіі, якая сістэмна вядзе такую працу.
Для беларускіх даследчыц і даследчыкаў у выгнанні Форум – гэта важная пляцоўка для інтэграцыі ў еўрапейскай акадэмічнай прасторы. Нягледзячы на цяжкія палітычныя ўмовы, Форуму з моманту яго стварэння ўдаецца падтрымліваць кантакт з незалежнымі гісторыкамі ў Беларусі, даваць голас крытычным даследчыцам і даследчыкам, а таксама падтрымліваць рэпрэсаваных навукоўцаў.
У сітуацыі, калі незалежныя даследаванні ў самой Беларусі амаль немагчымыя, Форум прапануе навукоўцам з Беларусі і іншых краін пляцоўку для абмену, дыскусій і міжнароднага супрацоўніцтва. Дзейнасць Форума, якая выходзіць за рамкі двухбаковых фарматаў, магла б паслужыць мадэллю для вывучэння гісторыі ў транснацыянальным кантэксце.
Вельмі важна, каб Германія і надалей адыгрывала сваю актыўную ролю ў падтрымцы незалежных даследаванняў і навукі, нягледзячы на складаную палітычную сітуацыю ў Беларусі. Спыненне дзейнасці Форума стане фатальным сігналам для беларускай навуковай супольнасці.
Мы глыбока ўдзячныя за салідарнасць, якую атрымалі ў адказ на навіну пра заканчэнне фінансавання, і дзякуем усім, хто з 2022 года падтрымліваў Форум і рабіў яго працу магчымай.
Нямецкае таварыства па вывучэнні Ўсходняй Еўропы (DGO e.V.)
Форум гістарычных даследаванняў Беларусі:
Форум гістарычных даследаванняў Беларусі быў заснаваны ў 2022 годзе Нямецкім таварыствам па вывучэнні Ўсходняй Еўропы і фінансаваўся Нямецкай службай акадэмічных абменаў (DAAD) пры падтрымцы Федэральнага міністэрства замежных спраў. Ён паўстаў на аснове беларуска-нямецкай гістарычнай камісіі, створанай у 2020 годзе па ініцыятыве федэральнага прэзідэнта Франка-Вальтэра Штайнмаера. Праца камісіі была перапынена ў 2021 годзе ў сувязі з палітычнымі рэпрэсіямі ў Беларусі.