80 Jahre nach dem Zweiten Weltkrieg

Forum für historische Belarus-Forschung

Erinnerungspolitik in Belarus und Russland

**Achtung: Der Anmeldelink wird Ende April zur Verfügung gestellt**

Беларуская версія ніжэй

Am 9. Mai feiern Belarus und Russland, im Einklang mit der in der Sowjetunion etablierten Tradition, den sogenannten „Tag des Sieges“ – das Ende des Zweiten Weltkriegs in Europa. Dieser Gedenktag ist in beiden Ländern ein zentrales Element staatlicher Erinnerungspolitik und wird insbesondere zum 80. Jahrestag mit großer öffentlicher Inszenierung begangen. Doch dabei geht es längst nicht nur um das Gedenken.

In Belarus wird der Zweite Weltkrieg ideologisch instrumentalisiert. Mit Gesetzen wie dem „Gesetz zum Genozid am belarusischen Volk“ oder dem zur „Rehabilitierung des Nationalsozialismus“ übt das Regime eine politische Kontrolle über die Geschichtsschreibung aus. Historiker*innen, Journalist*innen und Aktivist*innen, die eine kritische Auseinandersetzung mit Vergangenheit fördern, geraten unter Druck oder werden strafrechtlich verfolgt. Geschichte wird gezielt zur Unterdrückung kritischer Forschung und oppositioneller Stimmen missbraucht.

Auch in Russland wird der historische Sieg über den Nationalsozialismus durchgehend instrumentalisiert – nicht zuletzt als Teil einer politischen Erzählung, die den heutigen Angriffskrieg gegen die Ukraine rechtfertigen soll. Die Botschaft: Russland kämpfe erneut gegen den „Faschismus“ – diesmal in der Ukraine. Der „Tag des Sieges“ wird damit nicht nur zum staatlichen Ritual, sondern auch zu einem zentralen Instrument nationalistischer Mobilisierung und propagandistischer Legitimation von Gewalt. Auch in den von Russland kontrollierten Gebieten der Ukraine organisieren die Besatzer Feierlichkeiten zum 9. Mai.

Welche Rolle spielt der „Tag des Sieges“ in der heutigen Erinnerungskultur von Belarus und Russland? Wie wird der Zweite Weltkrieg politisch genutzt – besonders im Kontext des Ukrainekriegs? Wie haben sich diese erinnerungspolitischen Maßnahmen im Laufe der Geschichte verändert? Ist der Bezug auf den „Kampf gegen Faschismus“ wirklich so wirkungsvoll, wie es oft dargestellt wird – und wenn ja, warum? Welche Unterschiede und Gemeinsamkeiten in der Gedenk- und Geschichtspolitik lassen sich in Belarus und Russland beobachten?

Experten
Aliaksei Bratachkin, FernUniversität in Hagen
Mischa Gabowitsch, Johannes Gutenberg-Universität Mainz

Moderation
Kristiane Janeke, Zentrum Militärgeschichte und Sozialwissenschaften der Bundeswehr in Potsdam

80 гадоў пасля завяршэння Другой сусветнай вайны: палітыка памяці ў Беларусі і Расіі

**Увага: спасылка на рэгістрацыю будзе даступная ў канцы красавіка**

9 мая Беларусь і Расія па савецкай традыцыі адзначаюць так званы Дзень Перамогі — канец Другой сусветнай вайны ў Еўропе. У абедзвюх краінах гэты дзень з’яўляецца цэнтральным элементам дзяржаўнай палітыкі памяці і асабліва ў юбілейны, 80-ы раз суправаджаецца маштабнымі публічнымі мерапрыемствамі. Аднак гаворка ўжо даўно ідзе не толькі пра памяць.

У Беларусі Другая сусветная вайна ўсё больш выкарыстоўваецца як інструмент ідэалогіі. Праз такія законы, як «Аб генацыдзе беларускага народа» ці «Аб недапушчэнні рэабілітацыі нацызму», рэжым усталёўвае палітычны кантроль над гістарыяграфіяй. Гісторыкі, журналісты і актывісты, якія займаюцца крытычным асэнсаваннем мінулага, падвяргаюцца ціску або крымінальнаму пераследу. Такім чынам, гісторыя мэтанакіравана выкарыстоўваецца для падаўлення незалежных даследаванняў і галасоў з апазіцыі.

У Расіі гістарычная перамога над нацызмам таксама ўсё больш інструменталізуецца – не ў апошнюю чаргу як частка палітычнага наратыву, які апраўдвае ваенную агрэсію супраць Украіны. Пасыл такі: Расія зноў змагаецца з «фашызмам» — на гэты раз ва Украіне. Так «Дзень Перамогі» пераўтвараецца не толькі ў дзяржаўны рытуал, але і ў цэнтральны інструмент нацыяналістычнай мабілізацыі і прапагандысцкай легітымацыі гвалту. На ўкраінскіх тэрыторыях, якія знаходзяцца пад кантролем Расіі, акупацыйныя ўлады таксама арганізуюць святкаванне 9 мая.

Якую ролю адыгрывае «Дзень Перамогі» ў сучаснай культуры памяці Беларусі і Расіі? Як выкарыстоўваецца Другая сусветная вайна ў палітычных мэтах — асабліва ў кантэксце вайны ва Украіне? Як з цягам часу змяніліся практыкі, датычныя культуры памяці? Ці сапраўды зварот да «барацьбы з фашызмам» такі эфектыўны, як гэта прадстаўляецца, — і калі так, чаму? Якія адрозненні і падабенствы можна назіраць у гістарычнай палітыцы і палітыцы памяці ў Беларусі і Расіі?

Эксперты
Аляксей Братачкін, Дыстанцыйны Універсітэт у Хагене
Міша Габовіч, Ёганэс Гутэнберг Універсітэт Майнца

Moderation
Крысціянэ Янэке, Цэнтар ваеннай гісторыі і сацыяльных навук бундэсвера ў Патсдаме